|
Echte koekoeksbloem (Silene
flos-cuculi) |
|
|
|
|
Naamgeving
De verklaring voor de soortaanduiding is: flos
(Latijn) betekent ‘bloem’ en cuculi komt
van cucilare (Latijn) en dat betekent ‘koekoek
roepen’.
Kortom: ‘de bloem die bloeit
als de koekoek roept’.
De Nederlandse naam is een
vertaling van de wetenschappelijke naam.
Hieronder staat een legende die
de naam verklaart.
Silene
is een geslacht van
de Anjerfamilie (Caryophylaceae). |
|
|
Lang geleden woonde aan de rand
van een wetering Silene, een mooie wijze heks,
gekleed in opvallende roze gewaden. In die dagen
leefde er ook de tovenaar Cuculus, een echte
casanova. Hij liet zijn oog op Silene vallen en die
viel als een blok voor hem. Cuculis verliet zijn
vrouw en kind en trok in bij Silene.
Ze kregen samen
een prachtige dochter. Al snel kwam er een nieuwe
liefde in het leven van Cuculus en hij ruilde Silene
voor haar in. Hun dochtertje miste haar vader enorm
en was ontroostbaar, tot groot verdriet van Silene.
|
|
|
|
|
Daarom
besloot zij dat Cuculus nooit meer een kind zo zou
mogen kwetsen. Ze veranderde hem in een saaie,
bruine vogel, die de hele dag als een kind zeurde om
koekjes ‘koek koek, koek koek’. Daarom noemden de
mensen deze vogel koekoek.
Onder vogels deed het
verhaal van de ontrouwe Cuculus snel de ronde. En de
vrouwtjes die toch nog vielen voor zijn charme
legden (zwijgend) hun eieren in het nest van een
andere vrouw met een zorgzame man. |
|
|
|
Maar Silene stak de hand ook in
eigen boezem. Ze schaamde zich diep dat ze met al
haar wijsheid niet had beseft dat ze verliefd was
geworden op zo’n slechte vader. Ze veranderde
zichzelf in een plant met bloemen in haar
lievelingskleur.
Op een zomerdag ontdekte de
betoverde Cuculus, dat Silene zichzelf had veranderd
in mooie roze bloemen. Hij was nog steeds zo woedend
over zijn lot, dat hij de blaadjes van deze roze
bloemen kapot trok. Tot vandaag de dag zien we dat
de roze bloemen gerafeld zijn (zie herkenmerken
hieronder).
En nog steeds spuwt de koekoek,
als hij de kans krijgt, op haar. Daarom zie je in de
bladoksels van deze bloem vaak wit spuugschuim
zitten. Hierdoor zijn de mensen deze bloem de ‘echte
koekoeksbloem’ gaan noemen. |
|
|
|
Wij weten dat in dit schuim de 5
tot 7 mm grote larven van schuimcicade (Philaenus
spumarius) zit. Deze larve zuigt zoals een
bladluis het plantensap uit de stengel of de
bladeren.
Deze cicaden vormen het schuim
door lucht uit te ademen in vocht dat via de anus
wordt uitgescheiden. Dit ‘koekoeksspog’ maken ze om
de tere huid van hun larven te beschermen tegen
uitdroging en tegen vijanden zoals spinnen, vogels
en wespen. De larven blijven in het schuim tot het
volwassen insecten met vleugels geworden zijn. Dit
duurt 30 tot 100 dagen, afhankelijk van de
temperatuur. |
|
|
Groeiplaats
Echte koekoeksbloem was vroeger in Dreumel
massaal te vinden in de weilanden. Door bemesting
en drainage is de soort teruggedrongen tot sloot-
en waterkanten. Wanneer je deze soort weer ziet
verschijnen in graslanden, betekent dit dat er op
die plaatsen het beheer meer gericht is op
natuurontwikkeling en minder op productie. |
|
|
Herkenkenmerken |
|
Dag-,
avond- en nachtkoekoeksbloem zijn
koekoeksbloemen met een bloemkroon die minder
diep is ingesneden (‘gerafeld’) dan die van de
echte koekoeksbloem. We weten nu waarom!
De
nachtkoekoeksbloem is heel zeldzaam en zul je in
Dreumel zeer waarschijnlijk niet aantreffen. De
andere twee vind je op vochtige tot droge,
voedselrijke plaatsen met omgewerkte, voedselrijke
grond, langs akkers, bermen en op braakliggende
terreinen.
De soorten hebben
twee types planten: met ‘slanke’ bloemen met alleen
meeldraden en met ‘dikke’ bloemen met vruchtbeginsel
en de stempels. Het zijn tweehuizige (= dioica)
soorten. |
|
|
|
|
Dagkoekoeksbloem
(Silene dioca) heeft roze/lila bloemen. De
naam verwijst naar het overdag openstaan van
bloemen. |
Avondkoekoeksbloem
(Silene
latifolia subsp. alba) heeft witte bloemen,
zoals de naam al aangeeft.
Ze zien er overdag verwelkt uit, openen zich
volledig aan het eind van de middag. |
|
|
Een (gecultiveerd) familielid van de
koekoeksbloem, die uitgroeide tot symbool |
In juni wordt de Zilveren Anjer
uitgereikt, een begeerd eremetaal voor hoeders van de
Nederlandse cultuur. Deze anjer, een familielid van de
koekoeksbloem, werd door een frats van een student het
symbool voor het Nederlands verzet in de Tweede
Wereldoorlog. Die student heette Bernhard en werd een
Nederlandse prins. |
|
|
Deze
prins Bernhard (voor jonge republikeinen, de opa van
koning Willem Alexander) droeg bij iedere
gelegenheid een witte anjer op de borst. Hij begon
daar al mee in zijn studententijd. Dat was toen (in
de jaren twintig van de vorige eeuw) heel modieus.
Maar hij heeft hem nooit meer afgedaan en wel
hierom.
Zaterdag 29
juni 1940, anderhalve maand na het begin van de
Duitse bezetting, was prins Bernhard het eerste lid
van het Koninklijk Huis dat verjaarde. De
Nederlandse bevolking greep spontaan die dag aan om
hun grote onvrede met de bezetting te uiten.
|
|
|
|
In Amsterdam
waren op 28 juni al bloemen gelegd bij het
Emma-monument. Padvinders maakten van de
bloemen een ‘B’ van Bernhard op het gazon.
Een draaiorgel speelde er het Wilhelmus dat
door de duizenden toeschouwers werd
meegezongen.
In Den Haag
droegen die dag veel mensen witte anjers en
een oranje strikje. Ook werd het
felicitatieregister in paleis Noordeinde
geopend. In de loop van de middag ontstond
een enorme menigte bij het paleis.
Toen generaal
Winkelman arriveerde om het register te
tekenen, brak er een luid gejuich uit en
werd het Wilhelmus ingezet. Er klonken
kreten als ‘Leve de koningin’ , maar ook
‘Weg met de Duitsers’ en ‘Weg met Hitler’.
|
NSB’ers
trachtten de bloemenhulde tegen te gaan, maar de
padvinders verhinderden dat. |
|
|
Minister van
propaganda Joseph Goebbels was toevallig voor overleg in Den
Haag en zag de volksoploop. Hij beval onmiddellijk deze
demonstratie te stoppen en anders zou er geschoten worden
door het Duitse leger. De vlaggen moesten ook direct worden
binnengehaald en daar voortaan blijven.
En later volgden nog
een aantal maatregelen tegen het Koninklijk Huis: zoals geen
Wilhemus meer, portretten van de koningin uit alle openbare
gebouwen, en straten vernoemd naar leden van het Koninklijk
Huis een andere naam geven. Scouting werd een verboden
organisatie en generaal Winkelman werd met zijn staf in
krijgsgevangenschap afgevoerd. |
|
Na het overlijden van prins
Bernhard (2004) gingen veteranen tijdens het defilé in
Wageningen met een witte anjer op de borst lopen. Er werd
een Stichting Anjer Veteranendag opgericht en jawel de witte
anjer is nu een vast onderdeel van de veteranendag geworden.
De stichting, die in 2007 is opgericht, hoopt dat de witte
anjer net zo'n bekend symbool wordt als de klaproos (poppy)
voor de Britten op Remembrance Day, wanneer alle gesneuvelde
soldaten worden herdacht (zie ‘Plant
van de maand’: november 2010). |
|
|
|