De els

houdt van natte voeten

redactie - Wilma van Oss

Els (Alnus spec.)

Naamgeving

Els is afgeleid van het Latijnse woord alnus, en dit weer van alor amme wat betekent: ik word door de stroom verzorgd.
 

Het woord ‘els’ vinden we ook terug in plaatsnamen, zoals Elzen, Elskamp, Elzenbroek (Overijssel), en Elshout (Noord-Brabant), Elsloo (Limburg), Elspeet en Elst (Gelderland/Utrecht).

 

De Elzenpas is de naam van de voormalige boerderij van mijn vader, waar ik het grootste deel van mijn jeugd heb gewoond (Nieuwstraat 29. Zie:Tremele site: (bestaande gebouwen).

 

In Nederland komen van nature twee soorten elzen voor: de Zwarte en de Grauwe els. Ze verschillen vooral in de vorm van het blad. In Nederland komt de Zwarte els het meest voor, dus die staat in deze aflevering centraal.

Groeiplaats
De plant groeit op alle gronden, maar heeft een voorkeur voor nattere plaatsen zoals waterkanten.

t Elzen langs de Meerheuvelweg
 
Herkenkenmerken
 
  In het voorjaar verschijnen de katjes. De mannelijke katjes zijn lang en vallen na de bloei af.

 

  
     
  De donkerbruine elzenproppen zijn kleine kegels waarin de zaden van het afgelopen seizoen zitten. Deze blijven ook in de winter hangen.

 

  
     
  De vorm van de knoppen is heel kenmerkend. Daar kun je de els in de winter aan herkennen.

 

  
     
Gebruik

Tegenwoordig wordt elzenhout vooral verwerkt tot triplex.

Elzentakken zijn ook bijzonder geschikt voor wichelroedes, en de midwinterhoorns uit Twente zijn vaak van elzenhout gemaakt.
 

De els als haag

De els wordt in windsingels langs boomgaarden geplant. Doordat de fruitbomen dan in de luwte staan, treedt er minder wind- en stormschade aan de vruchten op.

Bij windsingels worden de bomen op de gewenste hoogte getopt. Daar kan deze soort goed tegen: je ziet elzen ook als knotbomen.

Elzensingel langs de Van Heemstraweg u

   
Elzenhaantjes  
Van april tot juni komen de Elzenhaantjes voor op de bladeren van de els. De metallic glimmende kevers vreten hierin gaten.

De vrouwtjes leggen tot 900 oranje eitjes, die aan de onderkant van het blad worden afgezet.

Uit de eitjes komen na 5 tot 14 dagen olijfgroene later zwart wordende keverlarven, die zich vanaf juli onder afgestorven plantenresten gaan verpoppen.
   
Volksgeloof, -wijsheid  

Band met de duivel

De (moerassige) plaatsen waar elzen groeiden werden vroeger gezien als duivelse plaatsen. Er zouden zich dwaallichtjes (zielen van ongedoopte kinderen) onder de elzen ophouden die de mensen het moeras in wilden lokken.
 

Wanneer een els gekapt wordt is het hout wit, maar binnen korte tijd verkleurt het van geel naar oranjerood en het uitstromende sap is bijna bloedrood.

Dit sap zou het bloed zijn van de duivel of van heksen die in de els zouden wonen. In Engeland was het om die reden verboden om Elzen te kappen.
 

Mijd de els bij onweer!

De els is een boomsoort die heel gevoelig is voor blikseminslag.

Van de (kleine honderd) koeien die per jaar worden getroffen door de bliksem zijn dat niet zelden koeien die schuilen onder elzen. Deze elzen staan vaak langs de sloten aan de rand van de weilanden. Daar staan ze in direct contact met het water en zijn hierdoor ‘geaard’ en trekken de bliksem aan