Buxus

de Europese palm voor Pasen

redactie - Wilma van Oss

Buxus/palmboompje (Buxus sempervirens)
 
Naamgeving

Buxus of palmboompje is geen palm en is daar in de verste verte ook geen familie van. De soort kreeg deze naam, dankzij het gebruik van takken bij Palmpasen.

Semper virens betekent ‘altijd groen’. En dat is hij.

De soort hoort tot de palmboompjesfamillie (Buxaceae), is niet inheems maar komt in vele tuinen in Dreumel voor en speelt een belangrijke rol in de katholieke rituelen.
   
Groeiplaats
Buxus is van oorsprong een mediterrane soort en heeft een voorkeur voor een vochtige, luchtige bodem en in de (half)schaduw.
 
Herkenkenmerken
 
  Buxus is een groenblijvende heester met leerachtige, gaafrandige blaadjes (2-3 cm lang) die kruiswijs tegenover elkaar staan.  
 

De groenachtige bloemen staan in de oksels van de bladeren, ze zijn klein.

 
   

Gebruik

  

De soort groeit langzaam en laat zich gemakkelijk in allerlei vormen snoeien. De heester is daardoor vroeger  veel gebruikt in tuinen, als haag of als in bizarre vormen gesnoeide boompjes.
   
Buxus heeft zeer zwaar en dicht hout, dat wordt gebruikt voor draai- en snij- en inlegwerk.
 
Van palm naar as
In het Nieuwe Testament verhalen de evangelisten hoe Jezus in Jeruzalem als een vorst werd binnengehaald: mensen legden hun kleren af als loper en zwaaiden met groene takken. Johannes noemt het palmtakken. In het land van de Bijbel zijn palmtakken de takken van de dadelpalm. Deze is altijd groen en dat is een verwijzing naar leven. In Midden- en Noord-Europa waar de dadelpalm niet van nature groeit, werd de altijd groene buxus de vervanger van de palm.
 
 

Op Palmzondag wordt buxus gebruikt als herinnering aan de intocht van Jezus in Jeruzalem.

De buxustakjes worden verwerkt in de palmpasenstok die tijdens de processie op Palmzondag door de kinderen wordt gedragen. De stokken hebben de vorm van een kruisje en zijn verder versierd met snoepjes, eitjes en andere lekkernijen. Bovenop wordt een broodje in de vorm van een vogel gestoken, doorgaans een haantje.

Kleine takjes worden op Palmzondag gezegend en deze worden thuis achter het kruisbeeld gestoken, om huis en hof voor het komende jaar tot zegen te zijn en te beschermen tegen alle kwaad. Op graven herinnert buxus aan het eeuwige leven.

 
 

 
Palmzondag wordt voorafgegaan door een veertig dagen durende vastentijd die op de vrijdag voorafgaand (Goede Vrijdag) eindigt. Omdat in de kerk op zondagen niet werd gevast bepaalde Paus Gregorius de Grote (590-604) dat de veertigdagentijd voortaan 46 dagen voor Pasen moest aanvangen.

Zo bleven er, na aftrek van de zondagen, tot Pasen 40 werkelijke vastendagen over. Door de bepaling van Gregorius de Grote vangt de veertigdaagse vasten voortaan aan op een woensdag: de Aswoensdag.

 

Op Aswoensdag ontvangt de gelovige in de Mis die het officiële begin van de veertigdagentijd markeert, het zogeheten 'askruisje'. De priester zet met as op het voorhoofd van de gelovige een kruisje, ten teken dat hij een tijd van bezinning, bekering en boete ingaat.

De as is afkomstig van de vergeelde palmtakjes uit het vorig jaar die worden verbrand.

Terwijl de priester het askruisje zet, zegt hij: “Memento, homo, quia pulvis es, et in pulverem reverteris.” (Gedenk, o mens, dat gij stof zijt en tot stof zult wederkeren.) 
Deze tekst is gebaseerd op het vonnis dat God na de zondeval over de mensheid uitsprak. Aswoensdag is, net zoals Goede Vrijdag, een verplichte vastendag voor katholieken.

Dit houdt in dat alle gedoopten tussen 18 en 60 jaar gehouden zijn op die dagen slechts één volledige maaltijd te nemen. Wie kan, “wordt uitgenodigd om ook op andere dagen, veertig dagen durende vastentijd, te vasten. De wijze waarop dit gebeurt, wordt aan het eigen geweten en initiatief van de gelovigen overgelaten”.
   
In mijn jeugd hadden we daarvoor de snoeptrommel, waar o.a. het snoepje van de week van de Gruyter in verdween en die we op zondag mochten leeg eten. De wijze waarop onze moeder invulling gaf aan het vasten.
 

Ik herinner me ook een keer dat ik te laat was voor de uitreiking van het askruisje en dit oploste door met behulp van een steenkool zelf het kruisje aan te brengen. En dit kruisje kwam door de censuur.